Европа веќе 75 години живее во мир. Тоа е најдолг период на мир од сета историја на континентот. Континет од каде започнаа двете светски војни со милионски жртви.
Во една прилика Хелмут Кол, заминувајќи од функцијата канцелар на Германија, ќе предупреди дека тој е последниот германски лидер кој живеел за време на Втората светска војна и ги доживеал ужасите предизвикани од таа војната. Во неговиот авторски текст во весникот Билд од 2012 ќе се осврне на фактот дека поради актуелните кризи денешните генерации на лидери нема да го негуваат повоениот експеримент на европска доверба. Ќе истакне дека за сите оние што се прашуваат која е користа од единството на Европа одговорот е еден и единствен: тоа е мирот.
Цитирајќи ги Моне и Кол сакав да ја отворам дилемата за тоа колку се свесни денешните лидери за последиците, доколку во 21 век исчезне европското единство, а со тоа и мирот во Европа. Оваа пред сѐ, затоа што повоените генерации израснаа сметајќи дека мирот е нешто нормално, а војната е нешто што се случува на друго место, или нешто што се случувало во минатото. Или пак во најлош случај, се случува на периферијата на Европа, некаде на Балканот, Блискиот Исток или Северна Африка.
75-те години мир во Европа, создаде претстава кај многу луѓе дека Европа е регион на постконфликтност и дека тој може да опстои како таков и во иднина.
Меѓутоа, актуелните настани во Европа и нејзиното опкружување укажуваат дека мноштво конфликти тлеат под површина и дека иднината на Европа станува се повеќе непредвидлива. Брегзит, радикализмот, екстремизмот, тероризмор, ксенофобијата, исламофобијата… се само симптоми, а не причини за актуелните состојби во Европа. Бизмарк очигледно свесен за тогашните состојби и ривалства во Европа на 19 век ќе искаже едно пророштво кое и ќе се оствари. Според него, големата војна ќе почне поради “некоја глупава работа на Балканот”. Такви глупави работи сега не се само на Балканот туку и на многу други места во Европа.
По Втората светска војна преовладее свеста дека по толку векови на војни и конфликти меѓу земјите во Европа треба да се прифати само една надмоќна сила која би го гарантирала мирот и би довела до единство и обединување на континентот. Исцрпени од војни и со “гаранции” за својата безбедност, европските лидери ја прифатија улогата на американската армија да биде единствена надмоќна сила со која го создададоа и НАТО.
По безбедносните гаранции од страна на САД, европските лидери се впуштија во еден воодушевувачки експеримент. Експеримент кој бараше европските земји да си веруваат едни во други. Тој експеримент денес го знаеме како ЕУ. Сето тоа почна со можноста Франција и Германија пријателски да се прегрнат толку силно за да ниедна од нив, така прегрнати, не ја извлече раката за да го удри другиот. Сето тоа извонредно функционираше создавајќи една од најголемите економии во светот, суперсила на животен стил а САД беа секогаш тука да посредуваат во решавањето на европските неусогласувања и кризи.
Сведоци сме дека кохезијата, што постоше толку долго време, сега како да исчезнува. Се создава геостратешки вакум кој носи ризик од непредвидливи меѓународни пореметувања. Последните изјави на францускиот претседател Макрон и однесувањето на Германија, кон таквите ставови и иницијативи, укажува дека без неопходен ремонт и ЕУ и НАТО можат да станат или нефункционални или небитни во 21 век. Дали самитот на НАТО, кој ќе се одржи идната недела во Лондон, ќе понуди одговор на стрес-тестот што му го приреди Макрон. Според Макрон, Европа не може да биде силна и суверена без сигурна и независна безбедносна политика. Дали со ваквата изјава веќе не се навестува дека во Лондон ќе се разговара за пост-американска иднина на Европа и кои би биле последиците од ваквото нарушувањето на трансатланските односи. Особено што тоа се случува во период кога кохезијата и взаемната доверба внатре во ЕУ веќе е разнишана. Генералниот секретар на НАТО Јенс Столтенберг за утре има закажано средба со Макрон во Парис. Веројатно тоа ќе биде обид за надминување на неусогласеноста која веќе постои меѓу членките во НАТО.
Но да се потсетиме дека сево ова што денес се случува во односите меѓу ЕУ – НАТО – САД започна во 2008 година на самитот на НАТО во Букурешт. Затоа, кој сака да ги осознае причините за актуелната состојба, треба да почне да го истражува токму тој самит на НАТО. Потоа дојде Украинската криза во 2014, мигрантската криза во 2015, бранот терористички напади низ Европа кои ја загрозија политичката, економската и безбедносната стабилност на ЕУ. Во 2016 се случи Брегзит, кој се наметнува и како нов геополитички предизвик за ЕУ. Во 2014 година Жан Клод Јункер, како нов претседател на ЕК, обзнани дека ќе нема ново проширување на ЕУ, истото тоа ќе го повтори и во 2017 година. Ваквите негови изјави беа одраз на големите кризи кои ја ослабнаа институционалната структура на ЕУ.
Процесот на проширување на ЕУ на Западен Балкан долго време се сметаше за најдобра но и најуспешна европска политика. Но со одлуката на Франција да стави вето за добивањето датум за почеток на преговорите за пристапување на Македонија и Албанија кон ЕУ, Западниот Балкан влегува во нова неизвесност. Наместо ветената политичка стабилност и економскиот просперитет, повеќе земји од Балканот, поради спротивставените интереси на големите сили, може повторно да генерираат трајна нестабилност.
Но во однос на безбедносните ризици, многу позагрижувачки од односот на ЕУ кон Западен Балкан е односот на ЕУ кон Блискиот Исток и арапскиот свет. Пред еден месец, поточно на 29 и 30 октомври, во Атина се одржа самитот “ЕУ-Арапски свет” под називот “Стратешко партнерство”. Вреди да се знае што на тој самит кажа генералниот секретар на Арапската лига, египетскиот дипломат Ahmed Aboul Gheit: “Ве молам, тргнете се од арапскиот свет. Доволно страдавме”. Како што и самиот тој нагласува, неговата порака е упатена кон сите кои се обидуваат да интервенираат во арапскиот свет, повикувајќи ги да престанат тоа да го прават, зашто не помагаат туку само ја влошуваат и онака лошата состојба. Според него „Арапската пролет не беше никаква пролет туку арапско уништување”.
Односот на ЕУ кон Африка, од безбедносен аспект, е исто така загрижувачки. До 2050 година во Африка ќе има 2,5 милијарди луѓе, 50% од нив ќе бидат млади до 25 години. Затоа на ЕУ и е неопходно сеопфатно партнерство со Африка за економски развој и управување со миграциите кои ќе ги има во текот на нашиот живот и животот на неколку идни генерации.
До 2030 година, за да продолжи да живее во мир, Европа треба да воспостави и национален и европски суверенитет во трговијата, во одбраната, во дигиталниот сектор. Мисијата на ЕУ за 21 век е да промовира напредок и стабилност, балансиран стопански и социјален развој, сочувување на различноста на народите во Европа. Чување и негување на нејзините вредности, како што се почитување на човековите права, социјална пазарна економија, одржив развој, здрава животна средина. Дали ќе успее во тоа или ќе стане жртва на алчни интереси меѓу моќните членки на европското јадро, зависи од храброста на нејзините лидери да ја позиционираат Европа како геополитички актер во 21 век.
Но има една голема замка на патот да се оствари сето тоа. Европа останува заробена во просторот меѓу минатото кое сака да го надмине и иднината која сеуште не ја дефинирала. Или што би кажал Жак Лакариер: „и за Европа и за Балканот подеднакво е важно. Ние сме имале илјадници вчера, но имаме само едно заедничко утре.“