Почитувани учесници, ваши екселенции, драги пријатели.

Најпрво, би сакал да ги поздравам нашите љубезни домаќини од Фондацијата Мармара и да им честитам за успешното организирање и реализирање на 24-тиот Евроазиски економски самит. Исто така, би сакал да го поздравам и да му честитам за упорноста, трпеливоста и разбирањето на д-р Акан Сувер, претседателот на Фондацијата.

Веројатно, кај секој од учесниците на денешниот панел се јавува дилемата: дали постои нешто што веќе не е кажано за глобалното затоплување и климатските промени и дали остана некое предупредување кое не и ѐ соопштено на јавноста до сега.

Оваа дилема произлегува и од самиот факт што секој од нас, кој учествува на денешниот панел веќе учествувал на некоја од конференциите за климатски промени на ОН или на некој од климатските самити на Обединетите нации и се соочил со суровата реалност која постои во она што се нарекува меѓународна заедница.

Има една мудрост која вели дека големите очекувања носат и големи разочарувања. За тоа бевме сведоци и ние кои учествувавме на конференцијата за климатски промени на ОН во Копенхаген во 2009 и големите разочарувања од неуспехот на тој собир.

Да се потсетиме дека на Копенхаген му претходеа два големи чекори во глобалниот одговор на климатските промени, кои своевремено беа претставувани како голем успех. Првиот е рамковната конвенција на ОН за промена на климата, створена во 1992 година на самитот во Рио, кога земјите потписнички се обврзаа на запирање на опасните промени на климата. Вториот е протоколот од Кјото, ратификуван во 1997 година, кој ги обврза богатите земји на специфични цели поврзани со емисијата на јагленороден диоксид до 2012 година. Да се потсетиме дека целите не беа обврзувачки, а САД не беа вклучени бидејќи не го ратификуваa, иако вложија многу напори за обликувањето на протоколот.

Сепак, покрај сѐ, се сметаше дека протоколот од Кјото е гомем напредок во однос на глобалниот одговор на климатските промени. Затоа, и се очекуваше конференцијата во Копенхаген во 2009 година да постави поамбициозни цели за иднината и да го придобие целиот свет. Оптимизмот произлегуваше и од фактот што после една деценија на постигната согласност од страна на науката и од јавната загриженост за промената на климата, лидерите на богатите земји беа убедени во фактот дека тогаш е вистинскиот момент за спасување на планетата. Но, следуваше фијаско. Договорот од Копенхаген пропадна. Имаше тогаш многу објаснувања и образложенија за неуспехот, но тоа е сега историја. На многумина од учесниците на овој самит им остана во сеќавањата една реченица од излагањето на еден лидер, кој не е веќе меѓу живите: „Да беше климата долар, до сега ќе беше спасена“.

По Копенхаген, следуваа конференциите на ОН за климатски промени во Канкун во 2010, во Дурбан во 2011, во Доха 2012, Варшава 2013, Лима 2014, Климатски самит на ОН во Њујорк 2014, Париз 2015, Маракеш 2016, Бон 2017, Катовице 2018, Повторно Климатски самит на ОН во Њујорк 2019, Мадрид 2019 и оваа година конференцијата на ОН за климатски промени треба да се одржи наесен во Глазгов.

Овие конференции и самити за климатските промени, кои во организација на ОН почнаа да се одржуваат од 1995 година, ги спомнувам за да укажам дека климатските промени се меѓу клучните проблеми на нашата цивилизација и меѓународната заедница се обидува веќе неколку децении да дојде до решенија. Рамковната конвенција на ОН за климатските промени ги дефенира целите, додека пак конкретните акции утврдени со Кјото протоколот, кој се однесува за периодот од 2008 до 2013, Доха амандманите на Кјото протоколот се за периодот 2013 до 2020 и Спогодбата од Париз се однесува на периодот од 2021 до 2030.

Ние кои учествувавме на конференцијата за климатски промени во Париз 2015, бевме сведоци на оптимизмот и радоста од постигнатиот успех. Имено, преговорите кои доведоа до Спогодбата од Париз траеја речиси една деценија, а самото усвојување беше оценето како голем успех на француската дипломатија и значаен чекор во намалувањето на негативните влијанија и последици од климатските промени. Спогодбата од Париз беше усвоена со консензус на 196 држави членки на Конвенцијата и претставува еден редок настан во современата меѓународна политика. Она што е ново со ова Спогодба е и фактот што сите држави со ратификацијата ја превземаат обврската да ја намалат емисијата на гасови кои доведуваат до ефектот на стаклена градина и да придонесат кон исполнувањето на целите на Конвенцијата во согласност со своите можности. Треба да се спомне дека со претходниот Кјото протокол и Доха амандманите на овој протокол, таа обврска ја имаа само индустриски развиените земји.

Со ратификацијата на Спогодбата државите го потврдија антропогеното влијание на промената на климата, односно дека промените на климата на глобално ниво во последните децении се последица и на човековите активности. Имено, меѓународните тела кои ги следат промените на климата и ги проучуваат причините и последиците од промената на климата ги почитуваат природните причини но и докажуваат дека човековите активности, исто така, влијаат врз глобалното загревање, односно врз глобалната промена на климата.

Но, за постигнување на целите предвидени во Спогодбата беше неопходно донесување на јасни и заеднички правила, модалитети и процедури за следење на постигнатите цели. Тоа се случи на конференцијата во Катовице во 2018 година. Би требало да се спомне дека на конференцијата во Катовице и претходеше втората по ред најтопла година што е некогаш измерена (почнувајќи од 1880 година) и катастрофите предизвикани од временските и природните непогоди имаа направено штета од 320 милијарди долари во таа 2017 година.

Може да се заклучи дека со Спогодбата од Париз се обезбеди солидна основа за намалување на негативните влијанија на климатските промени, а со пакетот мерки од Катовице, можност за негово спроведување.

Останува да видиме дали ќе се спроведе она што е договорено и дали до 2030 ќе се исфрли од употреба јагленот во членките на ОЕЦД и членките на ЕУ, до 2040 во Кина и до 2050 во другите преостанати делови од светот, за да можат да се остварат целите од Спогодбата во Париз. Останува да се види дали земјите што ја ратификуваа спогодбата прифаќат својот развој да го засноваат врз намалена емисија на гасови со ефектот на стаклена градина за 45% до 2030 година.

Шокот во остварувањето на оваа Спогодба се случи со доаѓањето на Доналд Трамп за Претседател на САД. Повлекувајќи ги САД од спогодбата за климатски промени, Трамп најави дека сака да преговара за нова и фер спогодба која нема да ги загрози американските компании и американските работници. За среќа, денес, тоа е надминато и САД повторно се вратени кон потписниците на спогодбата. За среќа, затоа што САД спаѓаат меѓу земјите со најголема емисија на СО2 од фосилни горива.

Светската метеоролошка организација наведува дека нашата планета сега е за еден степен целзиусов потопла од периодот пред ширењето на индустријализацијата. Доколку досегашниот тренд продолжи, температурата до 2100 година ќе порасне за 3 до 5 степени. Затоа, доколку не се спроведува спогодбата од Париз светот ќе доживее катастрофални промени, нивото на морето ќе порасне, температурата на водата во океаните ќе се зголеми, ќе страдаат насадите за храна, пред се оризот, пченката, пченицата. Земјите потписнички на спогодбата од Париз ветија дека ќе го ограничат растот на температурата до 1,5 степени. Научниците пак тврдат дека ќе биде неопходно задржување на растот под 1,5 степени.

Но, освен обврските за владите, за да ја сочуваме планетата, постојат обврски и за сите поединци. Така, на пример, меѓународниот панел за климатски промени наведува дека мора да се купува помалку месо, млеко, сирења, путер. Да се јаде повеќе локална и сезонска храна, да возиме електрични автомобили, да одиме пешки или со точаци, да патуваме со возови и автобуси наместо со авиони, да одржуваме видео конференции, да ги обезбедиме куќите со добра изолација, да бараме производи со ниско ниво на јагленороди.

Ова до сега беше, така да се каже, политички коректниот дел од моето обраќање во однос на темата на панелот. Сега, би сакал да се произнесам од аспект на академската љубопитност за климатските промени и да споделам одредени научно засновани факти.

Согледувајќи ги сознанијата од трудовите на релевантни автори, може да се констатира дека климатските промени се користат како изговор за една голема прераспределба на економските и природните ресурси во светот. Нешто за кое многу малку се зборува и истражува. Климатските самити и конференции на ОН всушност се најголемите економски самити кои се случуваат на крајот на 20 и почетокот на 21 век. На овие самити се врши една прикриена и перфидна експропријација на енергетските природни богатства како што се нафтата, природниот гас и јагленот од државите кои ги имаат во корист на државите кои ги немаат овие енергенси.

Станува збор за еден вид на нова економска политика на прелевање на заработката од природните богатства која се остварува на два начини. Првиот е преку воведувањето на различни даноци на емитувањето на СО2 а вториот преку создавање на големи пазари на хартии од вредност кои се дозволите за емитување на СО2. Со собраните пари од даноците за емитување на СО2 ќе се поттикнува промената на животните навики на населението да ја намали емисијата на СО2 или пак за развој на технолошки процеси кои немаат емисија на СО2.

Создавањето на еколошки навики се случува во земјите каде се увезува нафтата или гасот и нивното користење станува се поскапо. Населението се навикнува да штеди, бидејќи увезените енергенси се од ден на ден сѐ поскапи. Станува збор за земји кои се доволно развиени и нивните научни институции имаат можност да истражуваат и воведуваат нови технологии со кои се намалува емисијата на СО2 или пак се инвестира во обновливи извори на енергија. За разлика од нив оние кои не можат да плаќаат данок за емисија на СО2 или да купат дозволи за емитување на СО2 не ќе можат да согоруваат фосилни горива, односно нафта, природен гас, јаглен. Даноците за емисија на СО2 е планирано да стануваат со тек на време се поголеми и поголеми а дозволите за емисија на СО2 се помалку и помалку. Со тоа цената за емисија на СО2 ќе се зголемува до неподносливост. Оние кои не ќе можат да плаќаат даноци и ќе немаат дозволи не ќе можат да согоруваат фосилни горива, односно нафта, гас, јаглен. Едноставно, нема да имаат енергија ни за стопанството ниту пак за населението. Ќе бидат принудени да увезуваат скапа енергија од оние земји кои ја произведуваат од обновливи извори. Ваква енергија сега и во иднина ќе ја имаат само богатите и развиени земји кои вложуваат огромни средства во развој на нови технологии за енергија од обновливи извори. Недоволно развиените земји кои имаат фосилни горива, овие енергенси нема да им вредат. Тие заедно со неразвиените земји кои немаат такви енергенси ќе мораат да увезуваат скапа енергија од обновливи извори на енергија од богатите и развиени земји.

Едноставно кажано, земјите кои ја извеле својата индустријализација и индустриска револуција, користејќи јаглен и нафта, сега ги спречуваат другите тоа да го прават за да се развијат. Станува збор за геополитичка и гео-економска игра во која изворите на нафта, гас и јаглен стануваат бескорисни за земјите кои ги поседуваат. Ваквите држави иако имаат сопствени извори на енергенси не ќе можат да се развиваат. На тој начин, богатите и развиени држави го одржуваат монополот во светскиот пазарен натпревар и ги спречуваат неразвиените земји да се развиваат. Ова е начин да се спречи развојот на неразвиените и да се сочува сегашната состојба на односи во светската економија каде едни исти земји се секогаш богати а другите секогаш сиромашни. Богати се, всушност, оние држави кои почнувајќи од втората половина на 19 век до денес преку своите индустриски револуција ја заситија атмосферата со емисија на СО2 и сега сакаат последиците од таа емисија да ја ги трпат неразвиените и сиромашните земји.

Сево ова може да се илустрира со еден наједноставен пример кој ретко се спомнува. Во една понова студија се наведува дека авионите, кои во просек најчесто ги користи само еден процент од светската популација, предизвикале 50% од емисијата на СО2 во 2018 година. Авиокомпаниите произвеле милијарда тони СО2 и профитирале 100 милијарди долари без да платат за климатската штета што ја предизвикале. Количината на штетните гасови кои ги емитуваат само авионите во САД се десет пати поголеми од десетте најразвиени држави од светот заедно. Со тоа што отсуствува плаќање за покривање на оваа климатска штета што ја предизвикуваат авионите, всушност, станува збор за главна субвенција на најбогатите. Некој ќе мора да плати за декарбонизацијата, но зошто тоа да не се и оние кои најчесто патуваат со авионите. Очигледно е дека богатите имале преголема слобода да ја дизајнираат планетата во согласност со своите желби и своите потреби.

Развиените и богати држави своите главни индустриски погони, поради ниската цена на работна сила и загадувањето, ги преселија веќе во сиромашните земји. Сега во развиените земји останаа оние погони и услуги кои се високопрофитабилни и не емитуваат СО2. Тоа се финансиски, информациони и телекомуникациски услуги, нови технологии како што се развој на вештачката интелигенција, биотехнологиите, или она што сега се нарекува четврта индустриска револуција.

За илустрација на ова може да послужи примерот со старата фабрика на Фолксваген која од Емден од Германија е преселена во Измир во Турција. Тоа е стара фабрика која сега во Турција ќе продолжи да го склопува познатиот модел ТДИ Пасат, за кој ќе се плаќа данок за емисија на СО2, а во Емден ќе постои нова фабрика за автомобили на струја кои не емитуваат СО2 и за нив нема да се плаќа данок за емисија.

Тоа е таа нова економија произлезена од климатските промени. Затоа, компанијата Тесла всушност не остварува профит од своите електрични автомобили, туку главните приходи ги остварува со продажбата на СО2 кредити.

Администрацијата на Бајден, која се врати меѓу земјите потписнички на спогодбата од Париз, сега е преокупирана со преземање на улогата на глобален поддржувач на мерките за редукција на СО2, фокусирајќи се особено на Кина. Оние држави кои ќе одбијат доброволно да ја намалат својата емисија на СО2 во бараните количини, ќе мора да бидат приморани тоа да го направат, инаку ќе следуваат добропознатите американски санкции. Впрочем, Бајден истакна дека САД ќе ја заменат целата светска инфраструктура на фосилни горива со чисти технологии во следните 30-40 години. Тоа ќе го направат заедно со воведувањето на „систем на општествени трошоци“ засновани врз давањето на нумерички вредности на „глобалните штети“ кои се поврзуваат со емисијата на одредена количина СО2. Со тоа ќе се создаде целосно нов дигитален пазар за трговија со кредитите од општествени трошоци и СО2 долгови, односно нов пазар со колосални димензии со кој, секако, ќе доминираат американските финансиски олигарси.

Пораката од богатите и развиени земји во однос на ова нова климатска политика е јасна: Ние богатите во изминатите 150 години, користејќи евтини фосилни енергенси со нашите три индустриски револуции, доволно ја загадивме атмосферата и планетата, сега вие сиромашните не смеете тоа да го правите.