Почитувани присутни,
Ваши екселенции,
Ваши еминенции,

Со задоволство ја прифатив поканата за денешната промоција и улогата на промотор на монографијата: „Историската посета на Светиот Отец – Прво македонско добредојде за Папата Франциск“, поканата да зборувам за врската меѓу Македонија и Светиот Престол преку културни, образовни и дипломатски односи.

На самиот почеток, би сакал да им искажам огромна благодарност на Комисијата за односи со верските заедници и религиозни групи и нејзиниот директор, господинот Даријан Сотировски. Благодарност за извонредниот напор да се изготви оваа монографија, која останува како сведоштво за еден исклучителен настан, чии современици сме сите ние кои сме присутни денес на оваа промоција.

Но, секако ова е и момент за благодарност до сите кои директно или индиректно беа вклучени во организацијата и реализацијата на она што е сведоштво во оваа монографија – посетата на Папата Франциск на Македонија. Како никогаш дотогаш, сите надлежни државни институции, институциите од Градот Скопје, Католичката црква, верските лидери, медиумите, верниците, граѓаните создадоа амбиент на автентично гостопримство и посета за паметење.

Посетата всушност е резултат на темата која организаторот ја навел за моево пригодно обраќање. Имено, досегашните односи меѓу Македонија и Светиот Престол преку културни образовни и дипломатски односи доведоа да се оствари доаѓањето на Светиот Отец во Македонија.
Апостолската посета на папата Франциск имаше неколку својства:
Како прво, станува збор за државна посета која е остварена на 25 годишнината од воспоставените дипломатски односи меѓу Ватикан и Република Македонија.
Потоа, таа е прва посета на Католичката црква во Македонија која ги обединува двете традиции, односно западниот и источниот обред.
Истовремено, таа е и посета на родниот град на Св. Мајка Тереза.

Монографијата нѐ потсетува дека нашите дипломатски односи како самостојна држава со Ватикан се воспоставени на 21 декември 1994 година.
Но, дипломатските односи се резултат на нашите меѓусебни односи градени и негувани со векови. За тоа постојат многу историски документи, истражувања и научни трудови.

Нашите взаемни односи особено се изразени и преку манифестацијата „Македонија во чест на Свети Кирил“ која од 1969 година се одржува секоја година на 24-ти мај во Рим. Државната и црковната делегација на Македонската православна црква и Католичката црква во Македонија, секоја година се на поклонение на гробот на Св. Кирил во базиликата Сан Клементе во Рим и на аудиенција кај Светиот Отец во Ватикан.

Средбите со Светиот Отец, со државниот секретар на Ватикан, со кардиналите, надбискупите и со други високи достојници на Римокатоличката црква и Ватикан, секогаш биле можност за продлабочување на взаемните односи, покренување нови иницијативи за соработка и одбележување на значајни настани и личности.

Како резултат на културната соработка се остварија и образовни иницијативи за многу свештени и академски лица од Македонија да го оформат и надградат своето образование и да се стекнат со докторати во Рим и Италија. Ватикан, исто така, ги отвори своите тајни архиви за истражувачи од Македонија.

Во здравствените установи на Ватикан, особено во детската клиника „Бамбино Џезу“ многу наши дечиња се третираат од тешки болести и продолжуваат да се усовршуваат наши лекари.

Преку манифестацијата „Македонија во чест на свети Кирил“, како дел од културната програма во Ватикан и Рим се презентираат и промовираат многу културни настани, концерти, настапи на наши уметници, артисти, музичари. Се отвoраат многу изложби на дела на наши автори, изложби на многу историски документи, ракописи, артефакти. Во континуитет се претставуваат високите вредности на македонското културно наследство и творештво пред европската и светската јавност.

Постојат многу нешта кои се однесуваат на врските меѓу Македонија и Светиот Престол во сферата на културата, образованието, дипломатските односи, но времето не ни дозволува да се презентира сето тоа на оваа промоција.

Нашите меѓусебни односи се всушност дел од историјата на христијанството, за кое накратко се зборува и во монографијата. Почнувајќи од посетите на Свети Павле на Македонија, покрстувањето на првите христијани во Европа, основањето на првата христијанска општина во Европа, првиот европски епископ Епафродит. Но, освен во монографијата, сето тоа е подетално опишано во една извонредна студија од академик Ѓорги Поп-Атанасов: „Македонија и Македонците во Библијата“, која имав можност да ја цитирам на средбите со Светиот Отец и за која тој пројавуваше огромен интерес.

Но, односите меѓу Светиот Престол и Македонија, низ вековите, можеби се, пред сѐ, резултат на географијата. Затоа што географијата ја креирала и историјата на просторот на Македонија низ вековите. Преку Македонија Првиот Рим се споил со Вториот Рим, Константинопол.
Од воен и освојувачки пат, Via Egnatia се трансформира во пат на мирот и поврзувањето.

Патот по кој Римската империја воено го покори Истокот, беше истиот пат по кој Христијанството од Истокот ја покори Империјата. По тој пат во Рим пристигнаа јудео-христијанските вредности и принципи кои одвнатре ја променија Империјата и беа основа за современата Европа.

Познато е дека откако престојувале во Мала Азија, апостол Петар, заедно со Сила и Јован Марко од Бизантиум (подоцна Константинопол) преку Via Egnatia се упатиле кон Дурас, Драч, од каде продолжиле кон Рим. Апостол Павле, пак, најмалку трипати го користел патот:
– на второто мисиско патување, пристигнувајќи од Троада во Македонија, Павле од Неаполис, преку Филипи пристигнува до Солун.
– На третото мисијско патување, Павле укажува дека од Ерусалим дошол до Илирик „Така што од Ерусалим и наоколу, сè до Илирик, наполно го проповедав Евангелието за Христа.“ (Римјаните 15:19)

Иако во почетокот се користи за транспорт на римските легии од Запад за освојување на Истокот, сепак, со текот на времето, Via Egnatia станува пат на поврзување меѓу Истокот и Западот. Пат за христијанизирањето на Европа преку Македонија, како што е наведено во Библијата. Преку Виа Игнатија од Антиохија во Македонија ќе пристигне и Св. Еразмо, кој кон крајот на 3 век во Охрид ќе придобие и покртсти 20.000 верници.

Преку Виа Игнатија ќе патуваат многу епископи од Македонија за Рим и Константинопол. Така на пример на Првиот Вселенски Собор во Никеја 325 година, во присуство на императорот Константин Велики, учествувале и тројца македонски епископи: Александар од Солун, Будиос од Стоби и Дакус од Скупи, а нивните имиња се наоѓаат меѓу потписниците на актите кои биле донесени на Соборот.

Епископи од Македонија присуствувале на сите поважни црковни настани организирани во наредниот период, а предводени од Александар, епископот од Солун, учествувале и во осветувањето на црквата во Ерусалим во 335 година.

Само осум години подоцна, на Соборот во Сердика, присуствувале деветмина македонски епископи: Евгариј од Хераклеја Линкестис, Зосим од Лихнидос, Аециј од Солун, Басус од Диоклетијанопол, Порфириј од Филипи, Јонас од Партикопол, Паладиј од Дион, Геронциј од Бероја, како и Парегориј од Скупи.
На Вториот Вселенски Собор во Константинопол во 381 година присуствува епископот Ахолиј од Солун. Тој уште се спомнува дека добил две писма од римскиот папа Дамас I, датирани во 381 година, а учествувал и на Синодот во Рим во 382 година.

Пренесувајќи го официјалниот став на Римокатоличката црква во поглед на приматот на христијанските цркви во Источната и Западната екумена уште во далечната 859 година Римскиот Папа Никола Први изјавил:
„Римската курија за вистински цркви ги смета оние што беа основани од апостоли, како што се – македонската, римската, антиохиската и александриската црква.
И покрај тоа што црковните големодостојници на цариградската и ерусалимската црква се нарекуваат патријарси, сепак, тие немаат такво значење, бидејќи не се уредени од апостоли ”.

Ваквиот официјален став на Римокатоличката црква го објаснува и односот на подоцнежниот Папа Адријан Втори кој во 868 година ќе ги прими Свети Кирил и Методиј и нивните ученици, меѓу кои се и Светите Климент и Наум Охридски, во базиликата Санта Марија Маџоре кога ги осветува донесените свети книги препеани на црковнословенски јазик.

Но, ваквиот став кон црквата во Македонија е и причина за присуството на претставници на Светиот Престол при крунисувањето на Самоил во 976 година и признавањето на автокефалност на Охридската архепископија како легитимен наследник на Јустинијана Прима оснивана од императорот Јустинијан Први во 545 година.

Ова се само дел од лицата и настаните кои допираат до раното христијанство и вредат да се спомнат бидејќи се темелот врз кој подоцна ќе се гради христијанството чиј составен дел е и денешната католичка црква во Македонија. Но, тоа детално е опишано во веќе промовираниот Зборник на трудови од меѓународниот собир „Католичката црква во Македонија низ вековите“.

За тоа зборува и самиот Папа на средбата со свештениците и нивните семејства и богопосветени лица во катедралата „Пресвето Срце Исусово“ кога ја цитира Света Тереза Бенедета од Крстот: „Дефинитивно одлучувачки настани од историјата на светот се суштински под влијание на лица за кои ништо не се пишува во историските книги. Тоа се душите на кои треба да им заблагодариме за настаните клучни во нашиот личен живот, што е нешто што ќе го дознаеме на денот кога окултните нешта ќе бидат откриени“.

Но, кои се најсуштествените пораки кои ни останаа од посетата на Светиот Отец.

Како најпрво, да останеме верни на изворната Христова порака. Да се грижиме пред сè и над сè за духовниот идентитет на луѓето што извира од верата во Исус Христос. Бидејќи само духовно променети луѓе можат да го променат духот на нашето општество.

Посетата на Папата Франциск на Македонија се оствари во време кога некои велат дека Црквата е анахрона институција која не соодветствува со духот на времето во кое живееме. Време на секуларизација, глобализација, дигитална трансформација, флуидност на идентитетите.

Како секуларна држава, ние ја гарантираме фундаменталната човекова слобода на мисла, совест и вера. Но, има еден загрижувачки тренд. Сè повеќе секуларни држави во Европа и во светот стануваат секуларизирани држави кои се обидуваат да ја истиснат верата од јавниот простор и да ја ограничат на најмалиот можен простор. А, тоа е просторот меѓу нашите две уши, држејќи ги притоа нашите усти затворени.

Фундаменталните човекови права и слободи и вроденото човечко достоинство сè повеќе се девалвираат.

Бракот како заедница на еден биолошки маж и една биолошка жена и семејството како заедница на родителите и нивните деца се дезинтегрираат.

Во длабоката морална криза исчезнува граничната линија меѓу вистината и лагата, меѓу исправното и погрешното, меѓу убавото и грдото.

Новиот релативизам очекува од нас да го прифатиме како апсолутна вистина тврдењето дека нема апсолутна вистина. А, без вистината нема ниту доверба ниту одговорност врз кои се темели секое слободно општество.

Папата нѐ потсети дека Црквата треба да биде втемелувач на добрите навики на срцето, да ја брани светоста на бракот и уникатноста на семејството.

Во ера на поствистина, Црквата треба да биде столб и тврдина на евангелската вистина.

Во време на морален релативизам, Црквата треба бескомпромисно да опстојува на моралните и етичките апсолути.

Во период кога се обезвреднува човекот, Црквата треба да се стави во заштита на непроценливата вредност и неотуѓивото достоинство на секој човек.

Папата нѐ потсети дека треба да се инспирираме од големите архијереи, од посветените монаси, од пожртвуваните маченици, од црковните отци, од светите апостоли, и пред сè и над сè, од вистинската лоза ‒ Исус Христос.